Lazca Güneybat Kafkas dil ailesinin bir koludur. Bu dil grubunda Lazca (Lazuri) ile birlikte Megrelce (Megreluri) Svanca (Svanuri) ve Gürcüce (Korturi) yer alr.

Lazca ve Megrelce, Zanca ad verilen antik Kolkheti'de konuşulan dilin zaman içinde ikiye ayrilmş kollar oldugu dilbilimciler tarafndan ifade edilmektedir. Zan dilinin kelime hazinesi günümüzde Lazca ve Megrelcede varligini sürdürmektedir. Dildeki kelime hazinesi, cümle kuruluşlari, dilin fonetigi ve gramer yapilari Lazca ve Megrelce arasinda anlaşmayi engelleyecek düzeyde ciddi farklilklar içermez. Lazcaya hakim biri Megrelceyi kolayca anlayabilmektedir. Ancak başlangiçta ayni birimi teşkil eden Laz-Megrel corafyasinin başka bir kültürün araya girmesi sonucunda ikiye ayrilmasi, tarihsel gelişim süreci içinde kültürel, sosyal ve Politik olarak farkliliklarin ortaya çikmasina neden olmuştur.

Lazca Çoruh (Corokhi/ (Ç'oroxi) vadisinden (Batum) başlayarak Map'avreye (Çayeli) kadar olan Güneydogu Karadeniz sahil şeridinde, Megrelce, Rioni nehrinin kuzey kesiminde N3xeniş3'ari'nin batisinda ve Rioni'nin azindan başlamak üzere Oçamçire'ye kadar bütün Karadeniz kiyilari boyunca konuşulmaktadr. Megrelcenin Zugdidi dialekti Lazcann Hopa dialektigine oldukça yaknidir. Dilbilimci Kojima Goişi, Lazca ve Megrelceyi olarak degerlendirip aralarnda bir ayirim olmadan ifade etmektedir.

Laz dilinde 35 ses vardr. Yazili, resmî yada henüz yaziya geçmemiş, yeryüzünde konuşulan bütün dillerde diyalektler şiveler bulunur. Ne var ki lehçe, şive, az, konuşma tarz, dialekt gibi kavramlarn dilbilimsel açidan bir degeri yoktur. Bilimsel olarak bu kavramlarn tümünün tek bir karşiligi vardr ya da hepsi ayni anlama gelir, ayni şeyi ifade eder. Dil, her zaman için Politik araç olarak kullanilabilen, saptirilmas kolay bir konudur. Ve bu konuda Türkçe`de görülen kavram karmaşasinin nedeni de işte bu dil politikalarndan kaynaklidir.

Uluslararas sürecini yaşamamş kendi ulusal/resmî dilini kuramamiş toplumlarin dillerine ilişkin degerlendirmelerde şive az vs. kavramlar kullanmak yada bu kavramlar noktasinda dili degerlendirmek de bilimsel olmaktan çok Politik yaklaşmdir. Şive/dialekt/az vs.'den bahsedebilmek için öncelikle kurulu bir dil üzerinden hareket etmek gerekir.

Bu noktadan bakildigi zaman Laz dili için şive vs. diye bahsetmek dogru bir yaklaşim olmayacaktir. Toplumlarin ve toplumlarla birlikte dillerin getirdigi tarihsel evreler; bu süreçlerde kültürler arasi etkileşimler, corafi yapi ve corafyadan kaynakli ayni kültürel yapi içindeki iletişimsizlik, komşu halklarla kurulan ilişikiler zaman içinde üretimin biçimi ve niteliginde ortaya çikan degişiklikler ve daha bir çok neden, bir dilde bir çok dialektin ortaya çikmasna neden olan faktörlerden önemli olanlardir.

Lazlar Kafkasya'nin otokton halklarndan biridir. Otokton olduklar corafyada komşulari Abkhaz (Abaza), Gürcü (Kortu) Ermeni (Sumekhi) ve Pontiak(Khorumi) unsurlarla ticari,askeri,politik süreçler yaşamişlar, bu kültürleri etkilemişler ve bu kültürlerden etkilenmişlerdir. Bin yil aşkin süren Roma -Bizans dönemi ve Hristiyanlk, Lazlar Latince, ve Helence ile; Pers istilalar Farsça ile; Arap istilalar Arap Osmanli imparatorlugu dönemi ve yaşanan slamlaşma ile de Farsça Arapça-Türkçe karişmis Osmanlica ile iç içe ya da yan yana bulunulmuş, bu kültürlerden etkilenmişler / bu kültürleri etkilemişler ve dilsel alşverişlerde bulunmuşlardr.

Lazlarn Osmanl imparatorlugu döneminde 17. yüzyildan başlamak üzere Hristiyanliktan Müslümanla geçmeleri ayn zamanda, Kafkas kültür kuşandan Arap merkezli Ortadogu Kültür kuşana açilmalar anlamina gelir ki bunun Laz kültüründe belli bir degişim yarattigini söylemek yanliş olmayacaktr.

Türkiye Cumhuriyeti döneminde uygulanan asimilasyon politikalari, anadilin yazilmamasi neşredilmemesi ve konuşulmamasina yönelik dile getirilen yasaklar, 1960 sonrasi çay tarimina geçilmesi ile birlikte geleneksel üretimin tasfiye olmasi, Lazca ve Laz kültürünün ölümcül bir biçimde Türkçenin etki alanina girmesine ve yok olmanin eşigine gelmesine neden olmuştur. Belki de iki bin ylda Laz kültüründe yaşanmayan degişim, farklilaşma ve dejenerasyon kisa sayilabilecek bir süreçte gerçekleşme yoluna girmiştir.

Resmî-ulusal dillerin egemen oldugu corafyalarda dahi çok sayda şive konuşulabilmektedir.Türkçede, Kastamonu, Trabzon, Istanbul gibi şiveler halen varligini canli bir şekilde sürdürmektedir. Japonya'da resmî Japonca`nin yani sira 200 farkl şivenin kullanlmaya devam ettigini biliyoruz. Toplumu oluşturan bütün bireylerin mutabik oldugu, resmî literatürde geçerli olan, egitimde vs. kullanilan resmî-ulusal diller, ulus-devletlerin kurulma ve sonraki süreçlerinde iradî müdahalelerle yaratlan dillerdir. Bu noktada resmî statüsü bulunmayan dillerde standart bir dilin olmamasi normal bir durumdur ve bu o dilin zayif yetersiz bir dil oldugunu göstermez. Meseleye bu noktadan girdikten sonra Laz dili hakkinda konuşabiliriz.

Laz dilinde üç ayri şivenin var oldugunu söyleyebiliriz. Bunlar Atina(Pazar), Arkabi(Arhavi) ve Xopa(Hopa) şiveleridir. Prof.Niko Marr bu üç şive ile birlikte Art'aşeni-Zrûzşeni(Ardeşen) ve Bulepi aznn Atine, Vi3'e-Viwe(Fndkl) ve Pilarget aznn Arkabi, Çxala (Borçkaya bal bir köy) azinin da Hopa sivesinin alt kollar oldugunu söyler. Elbette ki Marr'n yaptigi çalişmalarn Lazca`nin bütününü kapsadigini düşünmek yanltici olacaktir. Vija'ya (Çamlhemşin) bali vandi, Mek'alisk'rt'i-Meüzlisüirûi, M3'anu-Mwznt, Abiçxo, Komilo köylerinde ve Pazar`a bal Avramiti köyünde konuşulan dilde kendine özgü farliliklar gözlemlenebilmektedir. Ayn şeyi Ardeşen'e bagli Dutxe ve Fndkl'ya bagli Ç'anap'eti-Öznzôeui köyleri için de söylemek mümkündür. Bahsedilen bu farklar dilin gramatik ya da fonetik yapisindan kaynakli degil, daha çok kelimelerin söylenişi, vurgu, ton farkliliklaridir. Lazca`nn bütününden ayri degerlendirilebilecek, anlaşmayi engelleyen/zorlastiran düzeye ulaşmiş bir şive farki yoktur. Lazca dilbilimciler tarafindan üç ayri şiveye sahip olarak degerlendirilmekle birlikte temelde iki ayri şiveden bahsetmek mümkündür. Bunlar Xopa, Arkabi, Vi3'e-Viwe şivesini içine alan Dou Lazona şivesi ve Vija (Çamlhemşin), Art'aşeni-Zrûzşeni(Ardeşen), Atina(Pazar) şivelerini içine alan Bat Lazona şivesidir. Vi3'e-Viwe(Fndkl) şivesi Dou ve Bat Lazona şiveleri arasinda geçis özelligi gösterir. Daha çok dilbilimcilerin ilgisini çeken özel durum; Ardeşen,Çamlhemşin şivesinde ergatif (-k )ve datif (-s )hallerinin düşmüş olmasidir.

Lazca Kelimeler

A-a: arguni: büyük balta
B-b: bere: çocuk
C-c: cuma: erkek kardeş
Ç-ç: çona: isik
Ö-ö: öeori: kendir
D-d: dulya: is
E-e: eksale: kuzen
F-f: feli: kabak
G-g: germa: dağ
G-g: Geci: domuz
H-h: Hini: onlar
X-x: xura: vücut
I-i: ini: soğuk
J-j: jur: iki
K-k: komoli: koca
Ü-ü: üalati: sepet
Q-q: qvali: peynir
L-l: lazuri: lazca
M-m: mamuli: horoz
N-n: nena: ses,dil
O-o: ogzalu: yürümek
P-p: parpali: kelebek
Ô-ô: Ôaôu: dede
R-r: ragi: tuzak
S-s: skani: senin
S-s: suri: can
T-t: toli: göz
Û-û: Ûilifoni: telefon
U-u: uci: kulak
V-v: var: yok
Y-y: yema: öğlen vakti
Z-z: zuga: deniz
Â-â: Zabuni: hasta
3: 3ipri: gürgen ağacı
W-w: zulu: ufak, küçük